الفبای آوایی (فونتیک) چیست؟

الفبای آوایی مجموعه نشانه هایی هستند که برای نشان دادن نحوه دقیق تلفظ یک واژه استفاده می شوند. الفبای آوایی مشابه الفبای نوشتاری از تعدادی حرف تشکیل شده است که هر یک از این حروف نماینده یک صدا در زبان هستند. الفبای آوایی به نحوی طراحی شده که بتوان از آن برای مکتوب کردن شکل گفتاری همه زبان ها استفاده کرد.

نکته

معمولا صداهای الفبای فونتیک را بین دو علامت / / قرار می‌دهیم، مثل /k/.

ضرورت شناخت الفبای آوایی

از آنجایی که شکل نوشتاری زبان ها معمولا تطابق کاملی با شکل گفتاری آنها ندارد، زبان شناس ها برای اینکه بتوانند همه زبان ها را بخوانند، دست به ساختن الفبایی بین المللی زدند که در آن هر صدایی که با اعضای صوتی بدن انسان تولید می شود دارای یک علامت مخصوص به خود باشد. با کمک این الفبای آوایی می توان هر واژه ای از هر زبانی را تلفظ کرد. این الفبا از حروف لاتین، یونانی و برخی حروف ابتکاری متشکل شده است. علاوه بر اینها یک سری علائم هم وجود دارد که حالت بیان شدن صدا را نشان می دهند. البته برخی صداها مانند صدای حرف "چ" از ترکیب دو صدای /t/ و /ʃ/ ساخته شده است و به صورت /ʧ/ نمایش داده می شود.
همانطور که ما در زبان فارسی، چهار نوع املا برای صدای /ز/ داریم: "ز"، "ذ" ،"ض" و "ظ". در زبان انگلیسی هم چنین حالتی، وجود دارد. مثلا در جدول زیر صدای /:u/ در حالت های نوشتاری مختلفی آمده اما در تمام این واژه ها صدای "او" بلند دارد که با نماد /:u/ نمایش داده می شود.

dude	/du:d/	Food	/fu:d/
flu	/flu:/	through	/Ɵru:/
flew	/flu:/	group	/gru:p/
fruit	/fru:t/	glue	/glu:/
tomb	/tu:m/	shoe	/∫u:/
do	/du:/	move	/mu:v/

به عبارتی، در الفبای آوایی برای هر صدا یک و فقط یک علامت وجود دارد. اما همان صدا ممکن است به چند شیوه نوشته شود.

انواع سیستم های آوایی

سیستم آوایی IPA که مخفف (International Phonetic Alphabet) است نوعی الفبای آوایی بین المللی است که در اکثر فرهنگ لغت های معتبر انگلیسی مانند آکسفورد (Oxford) و لانگمن (Longman) استفاده شده است.
سیستم آوایی ARPABET به دو صورت آواها را نشان می دهد. در یک الفبا همه علائم آوایی با یک یا چند حرف انگلیسی نمایش داده می شوند که بزرگ و کوچک بودن آن حروف حائز اهمیت است. اما در این الفبا بزرگی و کوچکی اهمیتی ندارد و آواها با یک تا سه حرف انگلیسی نمایش داده می شوند.
در کتاب های آموزش زبان فارسی (مخصوصا کتاب های در سفر) از الفبای فارسی هم برای نمایش تلفظ واژه های زبان انگلیسی استفاده کرده اند. البته این کار مشکلاتی دارد که در ادامه به آنها اشاره می کنیم:

• برخی صداهای انگلیسی در زبان فارسی معادل ندارند و نمی توان آنها را با الفبای فارسی نشان داد، مثلا صداهای /ɒ/، شوآ /ə/ یا /ɵ/. به این واژه توجه کنید:

Bath /bæθ/ 

بَس

Awake /əˈweɪk/ 

اِوِیک

خواندن آوای فارسی این کلمه بسیار دشوار است چرا که خیلی از صداهای زبان انگلیسی را نمی توان با حروف فارسی توضیح داد.

• مشکل دیگر این است که در زبان فارسی برای نشان دادن حروف صدادار از علائمی مانند "-ِ-ُ-َ-ْ" استفاده می کنند که در بسیاری از موارد به ویژه برای واژه های بلند، خواندن شان بسیار دشوار است، مثلا:

Paramount /ˈpærəmaʊnt/ 

پَرِمَواْنْتْ

Environmental / ɪnˌvaɪrənˈmentəl / 

اِنوایْرِنْمِنتال

• الفبای فارسی توانایی نشان دادن صداهای کوتاه و بلند را ندارد. در زبان انگلیسی برخی واژه ها با تلفظ بلند یک معنی و با تلفظ کوتاه معنی دیگری دارند. تلفظ دو واژه ship و sheep در زبان انگلیسی را اگر بخواهیم به صورت فارسی بنویسیم برای هر دو خواهیم نوشت "شیپ" در صورتی که تلفظ این واژه ها متفاوت است:

Ship /ʃɪp/ 

کشتی

Sheep /ʃiːp/ 

گوسفند

• تمام واژه ها در زبان انگلیسی دارای تاکید یا استرس (stress) هستند، چون در زبان فارسی این مقوله وجود ندارد در نتیجه نمی توان آن را نشان داد. مثلا واژه conduct با داشتن استرس های مختلف نقشش عوض می شود:

Conduct /ˈkɑːndʌkt/ 

کانداکْت (اسم)

Conduct /kənˈdʌkt/ 

کانداکْت (فعل)

• استفاده از زبان فارسی برای نشان دادن تلفظ واژه ها استاندارد نیست و ممکن است یک آوا را با اشکال مختلف نمایش دهند. این سیستم بین المللی نیست اما سیستم آوایی IPA جهانی است و تمام زبان های دنیا را می توان با کمک آن خواند. فرهنگ لغات معتبر جهان مانند Oxford و Longman و بسیاری از منابع معتبر زبانی دیگر همگی پیرو سیستم IPA هستند. اگر این سیستم آوایی را یاد بگیرید به راحتی می توانید همه واژه ها را در هر زبانی به درستی تلفظ کنید.